İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesi
İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (İngilizce: Universal Declaration of Human Rights ya da
kısaca UDHR), Birleşmiş Milletler İnsan
Hakları Komisyonu'nun Haziran 1948'de hazırladığı ve birkaç değişiklik yapıldıktan
sonra10 Aralık 1948'de,Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun Pariste'te
yapılan oturumunda kabul edilen 30 maddelik bildiridir.
Bildirinin
imzalanmasında, İkinci Dünya Savaşı'ndan
sonra devletlerin, bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin güvence altına
alınması konusunda birleşmesi de etkili olmuştur. Eleanor Roosvelt bu bildiriyi "Bütün insanlık için bir Magna Carta (Magna Karta)" olarak tanımlamıştır.
Bildirinin imzalandığı 10 Aralık, Dünya İnsan Hakları Günü olarak
kutlanır.
Tarih
Devletler, önceleri,
baskıya dayanan bir anlayışla yönetilmekteydi. Bu anlayışa son vermek amacıyla 1215
yılında İngiltere Kralı'na kabul ettirilen bildiri olanMagna Carta, insan hakları kavramının ilk belgesi
sayılır. İnsan hakları konusunda yayımlanan bir diğer önemli bildiri ise,
Amerika'da yayımlanan(Amerikan )Bağımsızlık Bildirisi|Bağımsızlık
Bildirisi'dir]]. Özgürlük, eşitlik ve kardeşlik gibi kavramlar, 1789
yılında gerçekleşen Fransız Devrimi'nden sonra
yayımlanan "İnsan Hakları Bildirisi"nde gerçek yerini almıştır.
II. Dünya Savaşı'ndan sonra devletler, bireylere tanınan hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması
konusunda birleştiler. Bunun bir nedeni de, insanlara özgürlük tanınmasının,
devam ederse uygarlıkların sonu olabilecek savaşları da önleyebileceği
düşüncesidir.
Bildirinin hazırlanması ve
imzalanması
Bildiri, Birleşmiş Milletler İnsan
Hakları Komisyonunca Haziran 1948'de hazırlandı. Yapılan kimi değişikliklerin
ardından, 10 Aralık 1948'de
Genel Kurulun Paris'te yapılan oturumunda kabul edildi. Oturumda, 6 sosyalist ülke çekimser kaldı. Bildiri, bu ülkeler ile Suudi Arabistan ve Güney Afrika Birliği
dışında kalan ülkelerin oylarıyla kabul edildi.
Önemi ve içeriği
Bu bildiriyle, yalnızca demokratik anayasalarla tanınan
temel medeni ve siyasi haklar değil, ekonomik, toplumsal, kültürel haklar da
genel tanımlarla belirli hale gelmiştir. İlk grup haklar arasında, yaşama,
özgürlük ve kişi güvenliği gibi haklarla birlikte, keyfi tutuklama, hapis ve
sürgünden korunma, bağımsız ve tarafsız mahkemelerde adil ve kamuya açık olarak
yargılanma hakkı ile düşünce, vicdan, din, toplanma ve örgütlenme özgürlükleri
bulunur.
Sosyal güvenlik, çalışma, eğitim, toplumun kültürel
yaşamına katılma haklarıyla bilimsel ilerlemenin ürünlerinden yararlanma hakkı
ise, bildiriyle getirilen yeniliklerdendir.
Genel hatları
İnsan: Bütün insanlar özgür, onur ve hakları
yönünden eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler. (madde 1)
İnsan
haklarının özellikleri: Herkes, ırk, renk, cins, dil, din, siyasal ya da her hangi bir başka inanç, ulusal ya da
toplumsal köken, varlıklılık, doğuş ya da herhangi bir başka ayrım
gözetilmeksizin bu Bildiri'de açıklanan bütün haklardan ve bütün özgürlüklerden
yararlanabilir. Bundan başka, ister bağımsız ülke uyruğu olsun, isterse
bağımlı, Özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına bağlı
ülke uyruğu olsun, bir kişi hakkında, uyruğu bulunduğu devlet ya da ülkenin
siyasal, adli ya da uluslararası durumu bakımından hiçbir ayrım
gözetilmeyecektir(madde 2). Ayrıca bu haklar hiçbir şekilde başkalarına ya da
kurumlara aktarılamaz.
İnsan Hakları
En başta yaşam ve
özgürlük olmak üzere sağlık, eğitim, yiyecek, barınma ve toplumsal hizmetler de
içinde olmak üzere sağlığına ve esenliğine uygun bir yaşam düzeyine kavuşma;
yasanın koruyuculuğundan eşit olarak yararlanma; Barışçıl amaçlar için toplanma
ve dernek kurma; evlenme, mal ve mülk edinme; çalışma, işini seçme özgürlüğü;
din, vicdan düşünce ve anlatma özgürlüğü hakları İnsan Hakları Evrensel
Bildirisinin temellerini oluşturur.
Maddelerde Kesinlik
Bu Bildiri'nin
hiçbir unsuru, içinde açıklanan hak ve özgürlüklerin bir devlet, topluluk ya da
bireyce ortadan kaldırılmasını amaçlayan bir etkinlik ya da girişime hak verir
biçimde yorumlanamaz(madde 30)
1948 sonrası
İnsan Hakları Bildirisi kabul edildikten sonra insan
haklarını geliştirme koruma ve uygulama konusunda yeni anlaşmalar yapılmış ve
bildiriler yayımlanmıştır. Bunlardan belli başlı olanlar:
- Birleşmiş Milletler, Kadınların Siyasal Haklarına İlişkin Sözleşme 20 Aralık 1952
- Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirisi 20 Kasım 1959
- Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi 18 Ekim 1961
- Afrika İnsan ve Halkların Halkları Şartı 26 Haziran 1981
- Birleşmiş Milletler, Yargı Bağımsızlığına Dair Temel Prensipler 29 Kasım 1985
İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 10 Aralık
1948 tarih ve 217 A(III) sayılı Kararıyla ilan edilmiştir. 6 Nisan 1949 tarih
ve 9119 Sayılı Bakanlar Kurulu ile "İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin
Resmi Gazete ile yayınlanması yayımdan sonra okullarda ve diğer eğitim müesseselerinde
okutulması ve yorumlanması ve bu Beyanname hakkında radyo ve gazetelerde
münasip neşriyatta bulunulması" kararlaştırılmıştır.
Bakanlar Kurulu Kararı 27 Mayıs 1949 tarih ve
7217 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır.
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu;
İnsanlık topluluğunun bütün bireyleriyle
kuruluşlarının bu Bildirgeyi her zaman göz önünde tutarak eğitim ve öğretim
yoluyla bu hak ve özgürlüklere saygıyı geliştirmeye, giderek artan ulusal ve uluslar
arası önlemlerle gerek üye devletlerin halkları ve gerekse bu devletlerin yönetimi
altındaki ülkeler halkları arasında bu hakların dünyaca etkin olarak tanınmasını
ve uygulanmasını sağlamaya çaba göstermeleri amacıyla tüm halklar ve uluslar
için ortak ideal ölçüleri belirleyen bu İnsan Hakları Evrensel Bildirgesini
ilan eder.
Madde 1- Bütün insanlar özgür, onur ve haklar
bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine karşı kardeşlik
anlayışıyla davranmalıdırlar.
Madde 2- Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din,
siyasal veya başka bir görüş, ulusal veya sosyal köken, mülkiyet, doğuş veya
herhangi başka bir ayrım gözetmeksizin bu Bildirge ile ilan olunan bütün
haklardan ve bütün özgürlüklerden yararlanabilir. Ayrıca, ister bağımsız olsun,
ister vesayet altında veya özerk olmayan ya da başka bir egemenlik kısıtlamasına
bağlı ülke yurttaşı olsun, bir kimse hakkında, uyruğunda bulunduğu devlet veya Ülkenin
siyasal, hukuksal veya uluslararası statüsü bakımından hiçbir ayrım
gözetilmeyecektir.
Madde 3 -Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği
herkesin hakkıdır.
Madde 4- Hiç kimse kölelik veya kulluk altında
bulundurulamaz, kölelik ve köle ticareti her türlü biçimde yasaktır.
Madde 5- Hiç kimseye işkence yapılamaz,
zalimce, insanlık dışı veya onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz ve ceza
verilemez.
Madde 6- Herkesin, her nerede olursa olsun,
hukuksal kişiliğinin tanınması hakkı vardır.
Madde 7- Herkes yasa önünde eşittir ve ayrım
gözetilmeksizin yasanın korunmasından eşit olarak yararlanma hakkına sahiptir.
Herkesin bu Bildirgeye aykırı her türlü ayrım gözetici işleme karşı ve böyle
işlemler için yapılacak her türlü kışkırtmaya karşı eşit korunma hakkı vardır.
Madde 8- Herkesin anayasa yada yasayla tanınmış
temel haklarını çiğneyen eylemlere karşı yetkili ulusal mahkemeler eliyle etkin
bir yargı yoluna başvurma hakkı vardır.
Madde 9- Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz,
tutuklanamaz ve sürgün edilemez.
Madde 10- Herkesin, hak ve yükümlülükleri
belirlenirken ve kendisine bir suç yüklenirken, tam bir şekilde davasının
bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından hakça ve açık olarak görülmesini
istemeye hakkı vardır.
Madde 11
1. Kendisine bir suç yüklenen herkes, savunması
için gerekli olan tüm güvencelerin tanındığı açık bir yargılama sonunda, yasaya
göre suçlu olduğu saptanmadıkça, suçsuz sayılır.
2. Hiç kimse işlendiği sırada ulusal yada
uluslararası hukuka göre bir suç oluşturmayan herhangi bir eylem veya ihmalden
dolayı suçlu sayılamaz. Kimseye suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan
cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Madde 12- Kimsenin özel yaşamına, ailesine
konutuna ya da haberleşmesine keyfi olarak karışılamaz, şeref ve adına
saldırılamaz. Herkesin bu gibi karışma ve saldırılara karşı yasa tarafından
korunmaya hakkı vardır.
Madde 13
1. Herkesin bir devletin toprakları üzerinde
serbestçe dolaşma ve oturma hakkı vardır.
2. Herkes, kendi ülkesi de dâhil olmak üzere,
herhangi bir ülkeden ayrılmak ve ülkesine yeniden dönmek hakkına sahiptir.
Madde 14
1. Herkesin zulüm altında başka ülkelere sığınma
ve sığınma olanaklarından yararlanma hakkı vardır.
2. Gerçekten siyasal nitelik taşımayan suçlardan
veya Birleşmiş Milletlerin amaç ve ülkelerine aykırı eylemlerden doğan
kovuşturma durumunda bu haktan yararlanılamaz.
Madde 15
1. Herkesin bir yurttaşlığa hakkı vardır.
2. Hiç kimse keyfi olarak yurttaşlığından veya
yurttaşlığını değiştirme hakkından yoksun bırakılamaz.
Madde 16
1. Yetişkin her erkeğin ve kadının, ırk,
yurttaşlık veya din bakımlarından herhangi bir kısıtlamaya uğramaksızın evlenme
ve aile kurmaya hakkı vardır.
2. Evlenme sözleşmesi, ancak evleneceklerin
özgür ve tam iradeleriyle yapılır.
3. Aile, toplumun, doğal ve temel unsurudur,
toplum ve devlet tarafından korunur.
Madde 17
1. Herkesin tek başına veya başkalarıyla
ortaklaşa mülkiyet hakkı vardır.
2. Hiç kimse keyfi olarak mülkiyetinden yoksun
bırakılamaz.
Madde 18- Herkesin düşünce, vicdan ve din
özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak, din veya topluca, açık olarak ya da özel
biçimde öğrenim, uygulama, ibadet ve dinsel törenlerle açığa vurma özgürlüğünü
içerir.
Madde 19- Herkesin düşünce ve anlatım
özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak düşüncelerinden dolayı rahatsız edilmemek,
ülke sınırları söz konusu olmaksızın, bilgi ve düşünceleri her yoldan
araştırmak, elde etmek ve yaymak hakkını gerekli kılar.
Madde 20
1. Herkesin silahsız ve saldırısız toplanma,
dernek kurma ve derneğe katılma özgürlüğü vardır.
2. Hiç kimse bir derneğe girmeye zorlanamaz.
Madde 21
1. Herkes, doğrudan veya serbestçe seçilmiş
temsilciler aracılığı ile ülkesinin yönetimine katılma hakkına sahiptir.
2. Herkesin ülkesinin kamu hizmetlerinden eşit
olarak yararlanma hakkı vardır.
3. Halkın iradesi hükümet otoritesinin
temelidir. Bu irade, gizli veya serbestliği sağlayacak benzeri bir yöntemle
genel ve eşit oy verme yoluyla yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanacak
dürüst seçimlerle belirlenir.
Madde 22- Herkesin, toplumun bir üyesi olarak,
sosyal güvenliğe hakkı vardır. Ulusal çabalarla ve uluslararası işbirliği
yoluyla ve her devletin örgütlenmesine ve kaynaklarına göre, herkes onur ve
kişiliğinin serbestçe gelişim için gerekli olan ekonomik, sosyal ve kültürel haklarının
gerçekleştirilmesi hakkına sahiptir.
Madde 23
1. Herkesin çalışma, işini serbestçe seçme,
adaletli ve elverişli koşullarda çalışma ve işsizliğe karşı korunma hakkı
vardır.
2. Herkesin, herhangi bir ayrım gözetmeksizin,
eşit iş için eşit ücrete hakkı vardır.
3. Herkesin kendisi ve ailesi için insan onuruna
yaraşır ve gerekirse her türlü sosyal koruma önlemleriyle desteklenmiş bir
yaşam sağlayacak adil ve elverişli bir ücrete hakkı vardır.
4. Herkesin çıkarını korumak için sendika
kurma veya sendikaya üye olma hakkı vardır.
Madde 24- Herkesin dinlenmeye, eğlenmeye,
özellikle çalışma süresinin makul ölçüde sınırlandırılmasına ve belirli
dönemlerde ücretli izne çıkmaya hakkı vardır.
Madde 25
1. Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve
refahı için beslenme, giyim, konut ve tıbbi bakım hakkı vardır. Herkes,
işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ve kendi iradesi dışındaki
koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda güvenlik hakkına sahiptir.
2. Anaların ve çocukların özel bakım ve yardım
görme hakları vardır. Bütün çocuklar, evlilik içi veya evlilik dışı doğmuş
olsunlar, aynı sosyal güvenceden yararlanırlar.
Madde 26
1. Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, en
azından ilk ve temel eğitim aşamasında parasızdır. İlköğretim zorunludur.
Teknik ve mesleksel eğitim herkese açıktır. Yüksek öğretim, yeteneklerine göre
herkese tam bir eşitlikle açık olmalıdır.
2. Eğitim insan kişiliğini tam geliştirmeye ve
insan haklarıyla temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmeye yönelik olmalıdır.
Eğitim, bütün uluslar, ırklar ve dinsel topluluklar arasında anlayış, hoşgörü
ve dostluğu özendirmeli ve Birleşmiş Milletlerin barışı koruma yolundaki çalışmalarını
geliştirmelidir.
3. Çocuklara verilecek eğitimin türünü seçmek,
öncelikle ana ve babanın hakkıdır.
Madde 27
1. Herkes toplumun kültürel yaşamına serbestçe
katılma, güzel sanatlardan yararlanma, bilimsel gelişmeye katılma ve bundan
yararlanma hakkına sahiptir.
2. Herkesin yaratıcısı olduğu bilim, edebiyat ve
sanat ürünlerinden doğan maddi ve manevi çıkarlarının korunmasına hakkı vardır.
Madde 28- Herkesin bu Bildirgede öngörülen hak
ve özgürlüklerin gerçekleşeceği bir toplumsal ve uluslararası düzene hakkı
vardır.
Madde 29
1. Herkesin, kişiliğinin serbestçe ve tam
gelişmesine olanak veren topluma karşı ödevleri vardır.
2. Herkes haklarını kullanırken ve
özgürlüklerinden yararlanırken, başkalarının hak ve özgürlüklerinin tanınması
ve bunlara saygı gösterilmesinin sağlanması ve demokratik bir toplumda genel
ahlak ve kamu düzeniyle genel refahın gereklerinin karşılanması amacıyla yalnız
yasayla belirlenmiş sınırlamalara bağlı olur.
3. Bu hak ve özgürlükler hiçbir koşulda
Birleşmiş Milletlerin amaç ve ilkelerine aykırı olarak kullanılamaz.
Madde 30- Bu bildirgenin hiçbir kuralı, herhangi
bir devlet, topluluk veya kişiye, burada açıklanan hak ve özgürlüklerden
herhangi birinin yok edilmesini amaçlayan bir girişimde veya eylemde bulunma
hakkını verir biçimde yorumlanamaz.
Kaynaklar
- http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/iheb.html
- Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, Cilt 11, s. 580.
- http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nsan_Haklar%C4%B1_Evrensel_Bildirisi
- TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 203-207
- http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder