Türk Spor Tarihinde Atatürk 7

Cumhuriyetimizin Kurucusu Gazi Mustafa Kemal 

Türk Sporuna ve Spor Teşkilatlarına 

İlk Sahip Çıkandır

Türk Spor Kuruluşlarının Tarihsel Gelişimi

24 Temmuz 1908 tarihinde II. Meşrutiyet’in ilânıyla uzun yıllar Türk gençleri ülkedeki istibdat rejiminin egemenliği nedeniyle spordan uzakta kalmışlardı. Meşrutiyetin ilânıyla ülkeye gelen serbestliklerin arasında dernekler kurulmasının da bulunması karşısında, istibdadın en ağır şekilde yaşandığı İstanbul başta olmak üzere Ticaret merkezlerinden İzmir, Selanik ve birçok yerde spor kulüplerinin kurulmasını sağlamıştı. Ancak, Birinci Dünya Savaşı’na kadar devam eden spor hareketleri Kurtuluş Savaşı sırasında durmuş olup, birçok sporcunun milli mücadeleye katıldığı görülmüştü.

Türkiye’de Gönüllü Spor Birlikleri Dönemi 1922–1936 TİCİ Cemiyeti

Tarihsel Gelişimi

Türkiye’de sporun örgütlenmesi yolunda ilk adım, Galatasaray’ın eski futbolcularından Yusuf Ziya Öniş’in İsviçre’den tahsilden dönerken, beraberinde getirdiği İsviçre Spor Teşkilatı Tüzüğü’nün Ali Sami Yen, Burhan Felek ve Nasuhi Esat Baydar ile birlikte tercüme, edilmesiyle atıldı. Yine bu adı geçen şahısların çabalarıyla bir araya gelen spor kulüplerinin temsilcileri, Türk sporunun ilk örgütü olan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın ortaya çıkarılması yolunda çalışmalara başlarlar.

“Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı, Türkiye Futbol Federasyonu ile Güreş Federasyonu’nun üst kurumudur.”

“tici, olimpiyatçılık akımının düşüncel çerçevesinin ta kendisidir…”

Bu birliğin, tüzüğünde “profesyonelliği-kumarı-şireti (içkiyi) ve siyaseti” yasaklayan kulüpler katılabilirler…

Günümüzde, profesyonelliğin yerli yerine oturmaması, “profesyonel” yapıyı kumar ve içki gibi zararlılar kategorisine indirgeyen zihniyetten kaynaklanmıştır…

Örgütün ilk aşamadaki çalışmaları, yalnızca Türk kulüplerini “Cuma Ligine katılan” kapsayan, İstanbul’la sınırlı bir futbol liginin kurulmasına yönelikti. 1920’de Türk İdman Birliği’nden çıkarak etnik-kökenli kulüplerin kurdukları “Pazar Ligi”ne katılmaktır.

Sakarya zaferinden bir ay sonra İstanbul’da 27 Ocak 1921’de toplanan 14 Türk spor kulübü tarafından kurulmuştur. Cemiyetin İstanbul’da faal sporcu sayısı 887 idi. Aynı tarihlerde İstanbul haricinde faaliyet göster Türk spor kulüplerinin toplam sayısı 15 idi. Cemiyetin yapısı, ayrı yönetmelikleri ve varlıkları olan Türk spor kulüplerinin aynı amaç uğrunda bir yoldan gitmesini temine çalışan bir birlik şeklidir.

İkinci aşamada, kuruluş çalışmalarına katılan «Cuma Birliği» kulüplerinin yöneticilerinin katılımıyla 27 Kasım 1921 tarihinde Cemiyetler Kanunu’na göre tescil edilen ve tüzel kişiliğini kazanan İdman İttifakı Heyet-i Muvakkatesi adı altında birleştiler ve Dâhiliye Nezareti’ne başvurdular. 22 Mayıs 1922 tarihinde Türkiye’nin ilk ulusal spor yönetimi, yalnızca üye kulüplerin değil, kendisi de “özel hukuk tüzel kişisi” olan gerçek bir “federatif yapı” olarak yasallık kazandı. 14 Temmuz 1922’de, Fenerbahçe Kulübü binasında, ilk genel kurulunu toplayarak ilk Heyet-i Merkeziyesi’ni seçti, “Dâhili Nizamname”yii onayladı. 31 Temmuz 1922’de ilk toplantısını yapan Heyet-i Merkeziye, TİCİ’nin ilk Meclis-i İdare üyeleriyle ilk başkanı Ali Sami Yen’i seçti. FİFA’ya başvurulmuş, 21 Mayıs 1923 tarihinde FİFA’nın 26. üyesi olmuştur.

Uluslararası ilk maçımız Büyük savaşların eşsiz Kumandanı Atatürk, 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyeti ilân etmesinden sonra Türkiye’de modern sporlar hızlı bir gelişme, yayılma içinde bulunuyordu. O kadar ki; Cumhuriyetin ilânından üç gün önce, 23 Ekim 1923 günü, Türk Milli Futbol Takımı İstanbul’da Taksim Stadı’nda Romanya ile uluslararası ilk milli maçına oynamıştır. Maçın hakemliğini ise İstanbul'da oturan Çek Cratky. Yan hakemleri ise Romen Gregoriu ve Türk Abdullah Güz'dü. Büyük bir heyecan içinde geçen bu karşılaşma 2–2 berabere sonuçlanıyor, gollerimizi Zeki Rıza (Sporel) Bey atmıştı. Milli Takımımızın Teknik Direktörü Ali Sami Yen’dir. Türkiye 2 – 2 Romanya

Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı, 29 Ekim 1923 tarihinde kurulacak Türkiye Cumhuriyeti’nin çok-kulüplü, çok-sporlu resmi spor örgütü olmaya hazırladı artık…

Milli Takım, 17 Haziran 1924'te oynadıkları Finlandiya maçında ilk galibiyeti elde etti. Helsinki'de Helsingfors Stadı'nda oynanan maçta Fenerbahçeli Zeki Rıza Sporel, 4 golüyle Finlandiya ağlarını havalandırarak adını altın harflerle tarihe yazdırdı.

Ardından gelen dönemde Milli Takım'ı 1924 Paris Olimpiyatları'na hazırlaması için İskoçya'dan Billy Hunter getirtilmiştir. Hunter, Türk futbolculara çağdaş futbolu tanıtan ve sistemli bir şekilde çalıştıran ilk teknik adam olmuştur. Yine 1924 Paris Olimpiyatları'nda Çekoslovakya'yla oynanan ve 5–2 kaybedilen maç, kayıtlara Milli Takım'ın yurtdışındaki ilk maçı olarak geçmiştir.

• 5–12 Eylül 1924’teki Birinci Umumî Kongreyi Necati Bey,
• 18–20 Eylül 1925’teki İkinci Umumî Kongreyi İsmet İnönü,
• 28 Eylül–1 Ekim 1926’daki Üçüncü Umumî Kongreyi İsmet İnönü,
• 6–9 Eylül 1927’deki Dördüncü Umumî Kongreyi İsmet İnönü,
• 2–8 Ekim 1930’daki Beşinci Umumî Kongreyi Maarif Vekili Esat Bey,
• 20–25 Haziran 1934’teki Altıncı Umumî Kongreyi Maarif Vekili Esat Bey açmışlardır.
• 20–25 Haziran 1933’teki Yedinci Umumî Kongreyi
• 13–18 Şubat 1936’daki Sekizinci Umumî Kongreyi

Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı bünyesinde gençliğin yapmış olduğu spor dalları

• 1924 yılında Ankara’da futbol, güreş, boks, atletizm, bisiklet.
• 1927 yılında Ankara’da futbol, güreş, eskrim, atletizm, bisiklet, atıcılık, tenis.
• 1932 yılında İzmir’de futbol, eskrim.
• 1933 yılında İstanbul’da yüzme, atletizm, teniz, güreş, futbol, eskrim.

Aynı dönemlerde Edirne ilimizin merkezinde futbol, güreş, eskrim, atletizm, bisiklet, atıcılık, tenis sporlarının yapıldığına rastlanmaktadır.

Kulüpler çoğaldıkça yeniden bölgeler kurulmuş ve bölgelerin sayısı 26’yı bulmuştu. 1933 yılında teşkilata bağlı kulüplerin sayısı 173 ve faal sporcu sayısı 10075’dir.

1922 yılında kurulan ilk Türk spor örgütü “Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı” ile “Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi” “Uluslararası Olimpiyat Komitesi”nin çağrısı üzerine 1924’de Paris’te yapılacak “VIII. Olimpiyat Oyunları”na katılmaya karar vermişlerdi.

Bu nedenle, Hükümete başvuran Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın kurucusu ve Başkanı Ali Sam i Bey (Yen)’in istekleri iki Bakanlar Kurulu kararı ile yerine getirilmiştir.

“Türk gençliğinin bedence ve ahlakça yükselmesine çalışmayı amaç edinen derneklerin yardım toplamasını kolaylaştırmak ve çalışmalarında resmî makamlardan daha fazla yardım görebilmesi için kamuya yararlı kuruluşlar arasında sayılması dileğini kapsayan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı adına Başkan Ali Sami imzasıyla verilen dilekçe ile adı geçen derneğin amacı Türk, gençliğinin gelişmesi ve yükselmesine yardımcı olduğu ve her türlü çıkarlardan kesinlikle uzak bulunduğu ve her ülkede İdman cemiyetleri’nin bu şekilde her bakımdan korundukları düşünülerek, bugüne kadar gösterdikleri çalışmalar bakımından amacındaki ilkelere başarılı bir biçimde uygun görülen adı geçen derneğin kamu yararına kuruluşlardan sayılmasının uygun olacağı hakkındaki Milli Eğitim Bakanlığı önerisi, Bakanlar Kurulu’nun 16.01.1924 günü yapılan toplantısında okunarak derneğin kamu yararına kuruluşlar arasına alınmasına karar verilmiştir.” 16.01.1924 tarihindeki kararda,

• Reisicumhur “Türkiye Cumhur Başkanı” Gazi Mustafa Kemal,
• Başvekil ve Hariciye Vekili “Başbakan ve Hariciye Bakanı” İsmet (İnönü),
• Müdafaa-i Millîye Vekili “Milli Savunma Bakanı” Kâzım (Özalp),
• Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili “(Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı” Dr. Refik (Saydam),
• Dâhiliye Vekili “İçişleri Bakanı” Ferit (Tek),
•  Maliye Vekili “Maliye Bakanı” Abdülhâlik (Rende),
• Şer’iye ve Evkaf Vekili “Dinişleri ve Evkaf Bakanı” Mustafa Fevzi,
• Nafıa Vekili “Bayındırlık Bakanı” Hasan Hüsnü (Ataç),
• Adliye Vekili Seyyid,
• Mübadele ve İskân Vekili Mustafa Necati,
• Maarif Vekili “Milli Eğitim Bakanı” İsmail Safa (Özler)
• Erkanî Harbiye Vekâleti Vekili İsmet İnönü’nün imzaları bulunmaktadır.

Verilen kararın Metni

“Türk gençleri arasındaki spor kuruluşlarının Avrupa sporcuları ile sıkı ilişkilerde bulunmaları ve spor çalışmalarının bilimsel kurallara göre düzenlenmesi için Avrupalı uzmanlardan faydalanması gereklidir.

1924 Maliyesinde Paris’de açılacak Olimpiyat karşılamalarına Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı çağrılmıştır. Bu karşılaşmalara katılmakta Türkiye için yararlar vardır. Ülkemizde sporculuğun gelişmesi ve yayılması her halde bu gibi uluslararası yarışmalara katılmakla mümkündür.

Türk gençleri uluslar arası yarışmalara katılabilecek biçimde yetiştirmek ve hazırlamak üzere gereken uzmanların Avrupa’dan getirilmesi ve adı geçen Olimpiyat Oyunlarına Türk sporcularının da katılabilmesinin sağlanması için acele sarf edilmesi gerekli görülen on yedi bin liranın beklenmeyen masraflar hesabından Türkiye İdman Cemiyetler İttifakı Genel Merkezi’ne verilmesine karar verilmiştir.” 16 Ocak 1924

Verilen ilk tahsisat ile yurt dışından üç yabancı çalıştırıcı getirtilmişti. Bunlar; Billy Hunter Futbol, Raul Peter Güreş ve Mr. Tobin Atletizm idiler. Türk sporcuları ilk kez modern antrenmanla bu yabancı çalıştırıcılar sayesinde tanışmışlardı. Bu değerli hocaların yönetimi altında çalışan ve başarı gösteren 19 futbolcu, 11 atlet, 5 güreşçi, 3 halterci, 1 eskrimci, 3 bisikletçi, 6 yönetici ve 3 yabancı çalıştırıcılardan oluşan 45 kişilik bir kafile henüz tarih sahnesinde 1 yaşını bile doldurmamış bulunan Türkiye Cumhuriyetimizi temsil etmişlerdi.

Hükümet daha sonra hazineden bütçeye 50 bin lira tahsisat daha koyarak bunu Türkiye İdman Cemiyetleri İttifak’ın emrine tahsis etmiş ve Türk sporcuları iki ayrı kafile halinde Paris’e giderek Oyunlarına katılmışlardı.

Bu seyahatin ilginç anıları olmuştu spor tarihimizde. Örneğin; Olimpiyat köyünde oyunlara katılacak futbolcular kendi aralarında iddialı yarışmalar düzenlemişlerdi.

Bu müsabakalarda futbolcumuz Kelle İbrahim, milli takımımızın İskoçyalı antrenörü Billy Hunter ile karşılıklı olarak topu yere düşürmeden tam 500 kafa pası yapmışlar ve yine Kelle İbrahim topu yere düşürmeden başı üzerinde 165 kez sektirmekle rekor kırmıştı. Onun bu başarıları karşısında Uruguaylı futbolcular kendilerine "kafa vuruşu" öğretmesi için Kelle İbrahim'den ricacı olmuşlar o da bu ricalarını kırmamıştı. Unutmamak gerekir ki; Uruguay takımı 1924 Paris Olimpiyatı'nda futbol şampiyonu olmuştu. Oysa biz futbolcularımız hemen yanlarındaki barakalarda kalan Uruguay takımının ufak tefek futbolcularını gözlerine öyle kestirmişlerdi ki bu takımla eşlenmediklerine çok üzülmüşlerdi.

Milli futbol takımımız Fransa'ya 8 Nisan 1924 günü Galata rıhtımından kalkan bir şileple gitmişti. Şilepte kafileyi oluşturan kişilerin sayısından daha az sayıda yatak bulunduğundan kamaralara yer yatakları ilave edilmişti. Kafile Başkanı Burhan Felek, Futbol Federasyonu Başkanı Yusuf Ziya (Öniş) ve mutemet Otomobil Nuri beyler, futbolcuların bütün ısrarlarına rağmen "Maçı oynayacak olan sizlersiniz iyi dinlenmeniz lazımdır!" diyerek Galata'dan Marsilya'ya kadar süren 10 günlük yolculukta yer yataklarında yatmışlardı.

1924 Paris Olimpiyatları'na giden kafilenin

Yöneticileri: Ali Sami Yen (Kafile Başkanı), Burhan Felek (Kafile Başkan Yardımcısı), Nasuhi Esat Baydar (Yönetici), Otomobil Nuri (Mutemet), Yusuf Ziya Öniş (Futbol Federasyonu Başkanı), Ahmet Fetgeri Aşeni (Güreş Federasyonu Başkanı), M. Menemenoğlu (Bisiklet Federasyonu Başkanı), Hamdi Emin Çap (Futbol Hakemi), Mr. Tobin (Atletizm Antrenörü), Billy Hunter (Futbol Antrenörü), Raol PETER (Güreş Antrenörü), Selim Sırrı Tarcan (C.I.O.Temsilcimiz),

Sporcuları: Atletizm Ömer Besim Koşalay (800 ve 1500 metre yarışlarına katıldı, ilk turdaki seçmelerde elendi.), Rauf Hasağası (100 metre ve 4x100 metre bayrak yarışlarına katıldı, ilk turda elendi.), Şekip Engineri (100 metre ve 4x100 metre bayrak yarışlarına katıldı, ilk turda elendi.), Hüseyin Tarık (4x100 metre bayrak yarışına katıldı. İlk turda elenen ekibimizde yer aldı.), Ünvan Tayfuroğlu (Yarışmalara katılmadı.), Ekrem Güçlüer (Yarışmalara katılmadı.), Said Odyak (4x100 metre bayrak yarışına katıldı, İlk turda elenen ekibimizde yer aldı.), Süleyman Kuğu (Yarışmalara katılmadı.), Mahzar Nazım Resmor (Yarışmalara katılmadı.), Lütfi Padok (Yarışmalara katılmadı.)

Kaynaklar

•  Halûk San, Belgeleri ile Türk Spor Tarihinde ATATÜRK, 1981, Türk Spor Vakfı yayınları No.2. s.62–67
• Cem Atabeyoğlu, Sporda Devlet mi? Devlette Spor Mu? Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi Yayınları: 7, Birinci baskı 2001, s.7–8. olimpıyatevı@org.tr
•  Prof. Dr. Kurthan Fişek, 100 Soruda Türkiye Spor Tarihi, Birinci Baskı Mart 1985, Gerçek Yayınları 100 soruda dizisi:53, s.95–97
• T.C. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, Atatürk ve Spor, Beden Terbiyesi ve Spor Genel Müdürlüğü Spor Eğitimi Dairesi Başkanlığı, 20.10.1988 Uzman Matbaacılık Ankara. www.gsgm.gov.tr/
• Ergun Hiçyılmaz, Yeni Yüzyıl Kitaplığı, Türkiye’de Spor, Türkiye’nin Sorunları Dizisi–11 s. 31–32.
• Yiğit Akın, “Gürbüz ve Yavuz Evlatlar” Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor, İletişim Yayınları, 1 Baskı 2004, İstanbul.
•  Türkiye İdman Cemiyeti İttifakı Kuruluşu, Türk Futbol tarihi 2.cildi.
• Prof. Dr. Kurthan Fişek, Devlet Politikası ve Toplumsal Yapıyla ilişkileri Açısından Spor Yönetimi Dünya-Türkiye’de, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 515, S.B.F. Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi–1983, s.337
•  Edirne Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü.  www.edirne-gsim.gov.tr
•  Hürriyet Gazetesi. www.hürriyet.com.tr
• Türkiye Futbol Federasyonu Arşivi. www.tff.org
•  Edirne Belediyesi www.edirne.bel.tr
• Burhan Aytekin, Edirne Yenigün Gazetesi , ”Cumhuriyetimizin Kurucusu Gazi Mustafa Kemal Türk Sporuna ve Spor Teşkilatına İlk Sahip Çıkandır. Türk Spor Kuruluşlarının Tarihsel Gelişimi.”, 18.Aralık 2007 s.4 . www.edirneyenigun.com